महाकुम्भ मेलामा झल्किन्छ चुस्त भारतीय व्यवस्थापन

 उत्तर प्रदेशको विकास र नेपालका लागि सिकाइ 







 

भारतको उत्तर प्रदेश राज्य विकासको दौडमा द्रुतगतिमा अगाडि बढिरहेको छ। मुख्यमन्त्री योगी आदित्यनाथको नेतृत्वमा सरकारको दोस्रो कार्यकालमा पछिल्लो ६ महिनाको उपलब्धिलाई हेर्दा, उत्तर प्रदेशले विकासको क्षेत्रमा ठूलो छलाङ मारेको छ। यसले प्रदेशको कायापलट गर्न धेरै समय नलाग्ने अनुमान गर्न सकिन्छ।  

विश्वका धेरै राष्ट्रहरूमा एक वा दुई जनाको कुशल नेतृत्वले राष्ट्रिय विकासमा ठूलो भूमिका खेलेको देखिन्छ। तर, जिम्मेवारीबोध नभएको वा जवाफदेही नबन्ने नेतृत्वले राष्ट्रलाई पछि पुर्याउँछ। यसको ज्वलन्त उदाहरण हामी नेपालीहरूले आफ्नो देशमा देखिरहेका छौं। हाम्रो राज्यको नेतृत्वप्रति विश्वास घट्दै गएको छ, जसको मुख्य कारण नेतृत्वकर्ताहरूको प्राथमिकता, कार्यशैली र व्यवहारप्रति नागरिकको असहमति हो। यसले समाजका सामान्य नागरिकदेखि प्रबुद्ध वर्गसम्म सबैलाई असन्तुष्ट बनाएको छ।  

यस लेखमार्फत उत्तर प्रदेशको प्रयागराजमा आयोजित कुम्भमेलाको व्यवस्थापन र उत्तर प्रदेशको विकासबाट नेपालले के सिक्न सक्छ भन्ने विषयलाई उजागर गर्ने प्रयास गरिएको छ। साथै, नेपालले आफ्ना पूर्वाधार, सांस्कृतिक र धार्मिक धरोहरलाई आर्थिक विकासमा कसरी रूपान्तरण गर्न सकिन्छ भन्ने विषयमा पनि छलफल गरिएको छ।  

 भारतप्रतिको हाम्रो धारणा र आवश्यकता  

नेपालमा भारतप्रतिको धारणा प्रायः नकारात्मक रहेको छ। भारत विरोधी टिप्पणी गरेर सस्तो लोकप्रियता हासिल गर्ने प्रवृत्ति पनि देखिन्छ। यसको पछाडि नेपालको राजनीतिक अपरिपक्वता र कूटनीतिक कमजोरी ठूलो कारण हो। भारतसँगको सम्बन्धमा समय-समयमा आएका विवादले नेपालप्रतिको भारतको दृष्टिकोणमा नकारात्मक प्रभाव पारेको छ।  

तर, भारतसँगको व्यापार, आर्थिक र सांस्कृतिक सम्बन्धलाई मजबूत बनाउन नेपालले धेरै अवसरहरू गुमाएको छ। यसको मुख्य कारण भारतबारे सही जानकारीको अभाव, कूटनीतिक पूर्वतयारीको कमी र राजनीतिक सहमतिको अभाव हो। यसले नेपालको आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक विकासमा बाधा पुर्याएको छ।                                     

कुम्भमेला व्यवस्थापन: उत्तर प्रदेशको क्षमताको प्रदर्शन  

उत्तर प्रदेशमा आयोजित महाकुम्भ मेला विश्वको सबैभन्दा ठूलो धार्मिक सभा हो। यसमा दैनिक करोडौं मानिसहरूको आवागमन हुन्छ। यो मेला उत्तर प्रदेश सरकारको व्यवस्थापकीय क्षमता, सिप र कौशल प्रदर्शन गर्ने एक महत्त्वपूर्ण अवसर हो। लाखौं यात्रालाई यातायात व्यवस्था, सडक, पैदल मार्ग, अस्थायी आवास, स्वच्छता, सुरक्षा लगायतका जटिल व्यवस्थापन गर्नु कुनै सजिलो काम होइन।  

कुम्भमेलाको व्यवस्थापनले उत्तर प्रदेश सरकारको क्षमताको प्रतिबिम्ब मात्र होइन, यसले समग्र प्रदेशको विकास व्यवस्थापनलाई पनि प्रतिनिधित्व गर्छ। यसले उत्तर प्रदेशमा भइरहेका अन्य विकासका गतिविधिहरूको पनि संकेत दिन्छ।  

 उत्तर प्रदेशको भौतिक र सामाजिक विकास  

उत्तर प्रदेशले भौतिक पूर्वाधारमा ठूलो प्रगति गरेको छ। प्रदेशका सडकहरू उच्च गुणस्तरका छन्। चार लेन, छ लेन र आठ लेनका सडकहरूले यातायातलाई सहज बनाएका छन्। सडक शुल्क (टोल) डिजिटल प्रणालीबाट भुक्तानी गर्ने व्यवस्थाले यातायातलाई अझ सुविधाजनक बनाएको छ।  

गत पाँच वर्षमा उत्तर प्रदेशले १२२५ किलोमिटर एक्सप्रेसवे निर्माण गरेको छ। यी एक्सप्रेसवेहरूले यातायातमा सुधार मात्र गरेका छैनन्, तिनले आर्थिक विकासमा पनि ठूलो योगदान दिएका छन्। आग्रा-लखनऊ एक्सप्रेसवे, दिल्ली-मेरठ एक्सप्रेसवे, यमुना एक्सप्रेसवे जस्ता सडकहरूले उत्तर प्रदेशको आर्थिक र सामाजिक विकासमा ठूलो भूमिका खेलेका छन्।  

 स्वास्थ्य र शिक्षा क्षेत्रमा प्रगति  

उत्तर प्रदेश सरकारले स्वास्थ्य क्षेत्रमा पनि ठूलो प्रगति गरेको छ। “स्वस्थ प्रदेश, खुशी प्रदेश” नारा अन्तर्गत ४६०० प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा स्वास्थ्य एटीएम स्थापना गरिएको छ। यसले नागरिकहरूलाई सहज रूपमा स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्न मद्दत गरेको छ।  

शिक्षा क्षेत्रमा पनि उत्तर प्रदेशले ठूलो कदम चालेको छ। ६५ जिल्लामा मेडिकल कलेज स्थापना गरिएको छ भने २२ नयाँ मेडिकल कलेज सुरू गरिएका छन्। यसले स्वास्थ्य क्षेत्रमा जनशक्तिको अभावलाई कम गर्न मद्दत गर्नेछ।  

    नेपालका लागि सिकाइ  

उत्तर प्रदेशको विकासबाट नेपालले धेरै कुरा सिक्न सक्छ। नेपालले पनि आफ्ना पूर्वाधार विकास, सांस्कृतिक र धार्मिक धरोहरलाई आर्थिक विकासमा रूपान्तरण गर्न सक्छ। उत्तर प्रदेशमा जस्तै नेपालले पनि सडक आसपासका क्षेत्रमा सूचना प्रविधि पार्क, औद्योगिक क्षेत्र र फिल्मी सिटी स्थापना गरी आर्थिक विकासलाई गति दिन सक्छ।  

भारतसँग जोडिएका सडक पूर्वाधारहरूले नेपाललाई पनि फाइदा पुर्याउन सक्छ। सुनौली-बुटवल हुँदै कालीगण्डकी कोरिडोरलाई व्यवस्थित गरी देवघाट र मुक्तिनाथ जस्ता धार्मिक स्थलहरूलाई पर्यटकीय गन्तव्य बनाउन सकिन्छ। यसले नेपालमा लाखौं पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्न मद्दत गर्नेछ।  

 अन्तिम विचार  

उत्तर प्रदेशको विकासबाट नेपालले धेरै कुरा सिक्न सक्छ। नेपालका जनप्रतिनिधि र अधिकारीहरूले तेस्रो मुलुकको भ्रमण गर्नुको सट्टा भारत जस्ता छिमेकी राष्ट्रहरूको विकासबाट सिक्ने र नेपालमा त्यस्तै प्रयोग गर्ने आवश्यकता छ। यसले नेपालको आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक विकासमा ठूलो योगदान दिन सक्छ।